Ma`aref-e Manteqi

منطق، دانش روش شناسی تفکر است. ترتیب دادن و چینش معلومات برای کشف مجهول و نیل به مطلوب را «تفکر (اندیشیدن)» می نامند. معلومات سابق و سازمان یافته در تفکر، نسبت به نتیجه، علیت تامه دارند؛ از این رو تمامی احکام علت و معلول بر علم سابق (معلومات سازمان یافته) به عنوان علت و بر علم لاحق (نتیجه یا معرَّف) به عنوان معلول، جاری است. این نگرش نسبت به معلوم سابق و نتیجه، راه گشای نکاتی لطیف در دانش منطق است و اساس مباحث و تقسیمات سایر ابواب منطق و احکام آنها بر این سخن استوار است. بخش برهان از جمله بخش هایی است که توضیح محتوایی آن ارتباط مستقیم با شناختِ علت تصدیق و گونه های آن دارد. عدم دقت در واژه شناسی علت، به ویژه علت تصدیق و تفکیک نکردن حیثیت ها و نگرش های منطقی از فلسفی در بخش برهان، سبب ابهام برخی گزاره ها شده و هم چنین اسباب ارائه گزارش های غیرعلمی را فراهم کرده است. در این مقاله کوشیده ایم به بحث واژه شناسی علت، تفاوت نگرش ها به آن در منطق و فلسفه و لوازم و آثار این تفاوت ها، گونه های علت تصدیق و شرایط علت در تحصیل برهان بپردازیم. توضیح و نقد دیدگاه مرحوم خواجه نسبت به کیفیت وقوع علل اربع در برهان لمّ از مباحث اصلی این مقاله است.