Ma`aref-e Manteqi

از جمله مفاهیم پرکاربرد در مباحث مختلف منطق و دیگر دانش های عقلی، مفهوم «لزوم» است. موارد کاربرد، اقسام و قواعد مرتبط با این مفهوم را که می نگریم، به اهمیت آن بیشتر پی می بریم. در این نوشتار پس از اشاره به موارد کاربرد لزوم و جریان آن در مفردات و قضایا، به تبیین این مفهوم پرداخته و بیان شد که لزوم عبارت است از مصاحبت دو شیء با یکدیگر، به گونه ای که جدایی آن ها از یکدیگر ممتنع بوده و مصاحبت آن دو ناشی از علائق شناخته شده نزد عقل باشد. درباره گستره لزوم دو نکته بسیار مهم است که در این مقاله بیشتر بدان توجه شده و تلاش گردیده که پس از بیان دقیق و روشن دیدگاه اندیشمندان درباره آن، این دیدگاه ها تحلیل و بررسی شوند و برای حل اختلافاتی که در عبارات آنان به چشم می آید راه حل ارائه شود؛ یکی از این راه حل ها این است که «لازم» باید از عوارض «ملزوم» باشد تا بر مصاحبت ضروری بین آن ها «لزوم» اطلاق شود. پس بر ضرورتی که میان شیء و مقومات آن حاکم است، لزوم اطلاق نمی شود. نکته دیگر اینکه مصاحبت دو چیز در صورتی لزوم به شمار می رود که ناشی از سبب و علاقه ای باشد که از اسباب و علائق شناخته شده باشد؛ وگرنه، مصاحبت آن دو امر «اتفاق» نامیده می شود.