معارف منطقی

چکیده

برهان بر دو نوع لمّ و انّ است؛ تفاوت آنها در این است که در لمّ، حدّ وسط هم علت اثبات و هم علت ثبوت نتیجه است اما در برهان انّ، حدّ وسط تنها علت اثبات نتیجه است. از آنجا که شرط برهان لمّ این است که حدّ وسط علت وجود اکبر در اصغر باشد، نه علت وجود خود اکبر، برهان لمّ به چهارگونه تقسیم می شود که نتیجه همه آنها یقین تام و زوال ناپذیر است. برهان انّ به دو گونه انّ مطلق و دلیل است و اینکه این دو برهان، مفید یقین تام و زوال ناپذیر نیستند، سبب نمی شود برهان شمرده نشوند. با تبیین این مباحث آشکار می شود که تقسیم مطرح از سوی فارابی درباره برهان و نیز تعریف ملاصدرا از برهان لمّ پذیرفتنی نیست. این نوشتار دربردارنده مطالب دیگر درباره ماهیت برهان لمّ و انّ است که کمتر به آنها توجه شده است: 1. التفات به اشکالاتی درباره برخی اقسام برهان و ارتباطشان با یکدیگر و پاسخ به آنها؛ 2. بیان ارتباط حدّ وسط با حدّ اصغر در برهان لمّ و انّ؛ 3. توضیح عقلی بودن حصر برهان در لمّ، انّ دلیل و انّ مطلق؛ 4. بررسی دیدگاه ملاصدرا درباره حقیقت حدّ وسط ـ یعنی موجود مجرد نوری ـ در برهان.

کلیدواژه ها

برهان لمّ، برهان انّ، حدّ وسط، علت اثبات، علت ثبوت، وجود رابطی حدّ اکبر.