معارف منطقی

چکیده درستی استنتاج در تجربیات، وابسته به اثبات سه اصل است: 1. استحاله اتفاق مطلق؛ 2. استحاله اتفاق خاص؛ 3. توجیه تعمیم. اثبات این اصول، مورد توجه مکتب های گوناگون در باب استقرا قرار گرفته و طرف داران عقل گرایی ارسطویی و تجربه گرایی تلاش هایی در این زمینه کرده اند. اصل نخست در مکتب فلسفی ارسطو، بدیهی و پیش از تجربه است. مسئله تعمیم نیز در منطق ارسطویی با تکیه بر قاعده «لزوم تماثل نتایج در صورت تشابه حالات» توجیه می گردد. اصل دوم نیز با تکیه بر قاعده «استحاله اتفاق» سامان می پذیرد. مکتب تجربه گرا به اصل اول و سوم توجه بیش تری کرده است؛ این مکتب با سه رویکرد «یقین»، «ترجیح» و «عادت ذهنی»، به حل مسئله استقرا پرداخته است. در اندیشه شهید صدر، دیدگاه ارسطویی درباره اصل دوم، سه چالش مهم دارد: یکم) تعیین نشدن حدود قاعده؛ دوم) نبودن دلیل برای اثبات قاعده؛ سوم) نیاز قاعده به علم اجمالی. شهید صدر بر علم اجمالی نیز هفت اشکال وارد می کند. در اندیشه ایشان، قاعده «استحاله اتفاق» قاعده ای عقلی و پیش از تجربه نبوده، بلکه قاعده ای تجربی و برگرفته از قواعد حساب احتمالات است.   کلیدواژه ها تجربه، استقرا، منطق ارسطویی، منطق تجربی، حساب احتمالات، شهید صدر.