معارف منطقی

مفهوم لزوم از مفاهیم اساسی در علم منطق است. فکر بدون وجود رابطه لزومی بین معلومات پیشین و معلوم جدید تحقق نمی‌یابد. در تعاریف، معرَّف لازم معرِّف و در حجت نتیجه استدلال، لازم مقدمات استدلال است، در باره هستی و چیستی لزوم در آثار منطقی کمتر بحث شده است و در بحث منشأ لزوم اغلب به ذکر علیت و تضایف اشاره شده است، اما فیلسوفان مسلمان ضمن طرح وجوب بالقیاس الی الغیر و تفاوت آن با وجوب بالغیر، نکاتی در باره چیستی لزوم و منشأ آن بیان کرده‌اند. در این مقاله به روش توصیفی-تحلیلی، ضمن تبیین مفهوم لزوم و نقد و بررسی منشأ لزوم، نشان خواهیم داد که شرط تحقق لزوم منطقی، وجود رابطه علیت ـ توقف بین دو لازم و ملزومـ است، خواه توقف وجودی و خواه توقف مفهومی، مگر در اوصاف ثبوتی حق تعالی که هیچ کثرتی در ذات حق قابل تصور نیست، لذا هیچ نوع علیتی در آن ساحت مطرح نیست. تبیین مفهوم لزوم و منشأ آن و وجودش در مواردی همچون قضایای شرطی، اعتباریات و مفاهیم مربوط به صفات الهی, اعم از ثبوتی و سلبی، در حالی که رابطه علیت در این موارد وجود ندارد، ضرورت بحث را ایجاب می‌کند.