معارف منطقی

منصور مهدوی*

چکیده

اهمیت بسیار برهان، به ویژه قاعدۀ ذوات الاسباب، ما را بر آن می دارد تا محتوا و کارکرد آن را بررسی کنیم. ازآنجاکه این قاعده ذیل برهان لمّی طرح شده است، باید روشی را در به کارگیری قاعده در پیش بگیریم که در برهان، نتیجه دائمی و یقین آور به دست آوریم. این امر از آن رو مهم است که قاعده ذوات الاسباب که می توان از آن به مثابه معیار برهان یاد کرد، فرایند برهان آوری را از علت به معلول می داند. در کنار پاره ای از اشکال ها که به قاعده وارد شده، این قاعده کاربردهای فراوانی در منطق و فلسفه دارد و محل بحث فیلسوفان زیادی شده است که شرح برخی از آرای آنان را از نظر می گذرانیم. با این همه، پس از تثبیت قاعده درپی آن هستیم که با بررسی برخی آیات و روایات، بسترهای شکل گیری محتوای قاعده در اندیشۀ فیلسوفان را بررسی کنیم. با توجه به قرائن روشن دراین باره، به نظر می رسد ریشه های قاعده را باید در متون دینی جست وجو کرد.

کلیدواژه ها

برهان، برهان لمّ، برهان انّ، علت، معلول، قاعده ذوات الاسباب، قرآن.