معارف منطقی

رحمت الله رضایی**

چکیده

از دیدگاه منطق دانان متقدم، جهات همواره به ضرورت، امکان و امتناع محدود می شد؛ هرچند گاهی «فعلیت» را هم بر آن می افزودند. ابن سینا درعین حالی که جهت دوام را نیز برآنها افزود، دیدگاه های ناسازگار نیز ندارد. او از یک سو، دو گانگی دوام و ضرورت را می پذیرد و از سوی دیگر، تلازم آنها را نیز مطرح می کند. به همین دلیل است که برخی او را به تناقض گویی متهم کرده اند، اما بسیاری پس از ابن سینا، به دو گروه تقسیم شدند؛ گروهی از منطق دانان ضرورت و دوام را یک جهت و گروهی دیگر، آنها را دو جهت به شمار آورده و براین اساس، انواع قضایایی برخوردار از جهت دوام را شناسایی کرده اند.

بنابراین، پرسش نخستی که مطرح می شود این است که تفسیر دیدگاه های متعارض ابن سینا چیست. پرسش دوم این است که او چرا به تلازم دوام و ضرورت باور دارد. نویسنده کوشش دارد به این دو پرسش پاسخ دهد و با توضیح دیدگاه مشهور، نتایج اختلاف مشهور متأخران و ابن سینا را بیان نماید.

کلیدواژه ها: ابن سینا، جهت، دوام، ضرورت، لازم، عرضی، عکس، نقیض.