معارف منطقی

هرچند منطقی را بحث از الفاظ نیست، اما اصول و قواعد تعریف و استدلال که اصول و قواعد اندیشه اند، از معبر الفاظ و معادل های آن (همچون واژه های نوشتاری) گذر کرده و آموزش داده می شوند. بنابراین علم منطق که در پیشبرد اهدافش این ابزار را به کار می گیرد، ناگزیر با مسائلی روبه رو می شود که باید آن ها را حل و فصل کند. مسائلی ناظر به دالّ های لفظی و مانند آن که در آن ها رابطه لفظ با مدلولش اهمیت فراوانی دارد. برخی از این مسائل عبارتند از:
أ) آیا لفظ به ازای مفهوم وضع می شود و هنگام به کارگیری لفظ، مفهوم آن را قصد می کنیم؟ آیا انتقال به مصداق با دالّ های طبیعی، از مفهوم به مصداق است؟ یا اینکه لفظ به ازای مصداقِ مفهوم وضع می شود و در هنگام استعمال، لفظ بر مصداق دلالت می کند؟ (هرچند فرایند دلالت اقتضاء کند که در هنگام به کارگیری لفظ، شنونده به مفهوم شیء منتقل شود و از گذرگاه آن به مصداق رهنمون شود).
ب) در نام گذاری الفاظ بر اشیا، خواه الفاظ برای مفاهیم وضع شده باشند و خواه برای مصداق ها، این پرسش مطرح می شود که آیا این نام ها بر اشیای موجود نهاده می شوند یا بر خود اشیا فارغ از وجود و عدمش و اگر نام ها بر خود اشیا (با چشم پوشی از وجود و عدم شان) نهاده شده اند، آیا خصوصیات اشیا نیز در نام گذاری نقشی دارند؟ به گونه ای که نبودن آن خصوصیات بیانگر آن باشد که این لفظ را نتوان برای آن شیء به کار برد، مگر با نام گذاری جدید یا از باب استعمال لفظ در غیرماوضع له.
ج) یکی دیگر از بحث های جدی در نام گذاری، مسئله وضع الفاظ برای حقیقت و روح معناست. صاحبان این دیدگاه می گویند اسامی عامه مانند چراغ، قلم و مانند آن برای حقیقت و روح مسما وضع شده اند، نه برای این شیء خاص، در این زمان خاص، با کیفیتی که دارد. بنابراین هرچند مسما در طول تاریح دگرگون شود، باز هم لفظ از آغاز برای آن وضع شده بود. برای نمونه لفظ چراغ برای ابزار نوردهی و لفظ قلم برای ابزار نوشتن وضع شده است (فرقی نمی کند که این ابزارها چگونه باشند). بنابراین مهم نیست که در زمانی سوختِ چراغ پیه حیوان باشد و ابزار آن سفال و در برهه ای دیگر سوختِ آن نفت و ابزار آن فلز و شیشه و یا اکنون که روشنایی با نیروی برق تأمین می شود. قلم نیز، روزی از نی و دوات و روز دیگر از چوب و ذغال (مداد) بود و امروزه خودکار و خودنویس و روان نویس و غیره جای آن ها را گرفته است. پذیرش این دیدگاه می تواند آثار علمی فراوانی داشته باشد.
د) گاهی نام گذاران برای یک شیء در حالات مختلف، اسامی مختلفی را وضع می کنند، بدون توجه به یکی بودن مصداق همه آنها؛ برای نمونه شب هنگام اسم عَلَم «ستاره شب» را بر ستاره ای گذاشته اند و نیز در صبحگاه اسم عَلَم «ستاره صبح» را بر آن نهاده اند، آیا اکنون این دو لفظ برای دو چیز (به لحاظ حالات شب و روز) نهاده شده اند یا برای یک چیز؟ اگر با کشف علمی روشن شود که این دو یکی هستند و بگوییم «ستاره صبح همان ستاره شب است»، آیا چنین قضیه ای این همانی و توتولوژی است یا نه؟
ه) مسئله دیگر اینکه الفاظِ دال بر اعداد بر چه اموری دلالت دارند؟ مثلاً یک و صفر بر چه اموری دلالت دارند؟ آیا یک و صفر و اعداد دیگر، اوصاف و محمول های اشیا هستند، یا آن گونه که فرگه - ریاضی دان آلمانی - می گفت اعداد محمول های درجۀ دوم اند و امور عام (مفاهیم کلی) محمولات درجۀ اول اند؟
همان طور که ملاحظه می شود مباحث الفاظ مجموعه ای از مباحث منطقی ـ فلسفی را دربرمی گیرد که می توان درباره آن ها کاوش کرد و مجله معارف منطقی بستر مناسبی برای انتشار چنین مباحثی است.